གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བསྟན་པ་འཕེལ་འགྲིབ་དང་འབྲེལ་བའི་ལོ་ཚིགས་རགས་བསྡུས།
རྩོམ་བྲིས་པ། ཁྱུངཿ སྨོན་ལམ།
རྩོམ་ཡིག་འདི་རྩོམ་པ་པོའི་ཟིན་བྲིས་(གཏོ་ཡི་བཀའ་སྒྲོམ) ལས་དྲངས།
བོད་གངས་ལྗོངས་ཆོས་རིག་ཐམས་ཅད་ཀྱི་ཐོག་མའམ་གཞི་རྩ་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བསྟན་པ་རིན་པོ་ཆེའི་བསྟན་པའི་མངའ་བདག་སྟོན་པ་རྫོགས་པའི་སངས་རྒྱས་རྒྱལ་བ་གཤེན་རབ་མི་བོ་ཀུན་ལས་རྣམ་པར་རྒྱལ་བ་མཆོག་ཕྱི་ལོའི་སྔོན་(B.C༡༦༠༡༧)ལོ་ཡི་རྒྱལ་པོ་ཤིང་ཕོ་བྱི་ལོར་སྐུ་འཁྲུངས་ཤིང་འཛམ་གླིང་འདིར་འགྲོ་དོན་མཐར་ཕྱིན་ནས་ཕྱི་ལོའི་སྔོན་(B.C ༧༨༡༧) ཆུ་ཡོས་ལོར་སྐུ་མི་རྟག་མྱ་ངན་ལས་འདས། ཁོང་གི་རྗེས་འཛིན་མཆོག་གྱུར་རྣམས་ཀྱིས་བསྟན་པ་འདི་ཉིད་རིམ་བཞིན་རྟག་གཟིགས་ཞང་བོད་སོགས་འཛམ་གླིང་ཕྱོགས་མཐའ་གང་སར་ཁྱབ་སྤེལ་གནང༌།
ལྷག་ཏུ་བོད་རྗེ་ཐོག་མ་གཉའ་ཁྲི་བཙད་པོ་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་སར་བཀོད་(B.C༡༡༣༦) ༼ཤིང་བྱི།༽པ་ནས་བོད་རྒྱལ་བརྒྱད་པ་གྲི་གུམ་བཙད་པོའི་(B.C༧༡༠) ༼ལྕགས་རྟར་འཁྲུངས།༽བར་བོད་གངས་ཅན་ལྗོངས་སུ་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བསྟན་པ་ཤིན་ཏུ་འཕེལ་ཞིང་རྒྱས་པ་དང་འདུས་ཚོགས་རྒྱ་ཆེ་ལ་མདོ་སྔགས་སེམས་གསུམ་གྱི་བོན་སྡེ་ཁག་ལ་འཆད་རྩོད་དང་ཉམས་རྟོགས་ཕུལ་དུ་ཕྱིན་པའི་བོན་གཤེན་རྣམས་སྙན་གྲགས་ཆེ་བ་སོགས་ཀྱིས་རྒྱལ་གཤེན་བསྟན་པ་མཉམ་ཆགས་བྱུང་ནའང༌། གྲི་གུམ་གྱི་སྐུ་ཚེའི་སྨད་ལ་བོད་དབུས་གཙང་གི་ཁུལ་དུ་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བསྟན་པ་བསྣུབས་ཤིང་བོན་གཤེན་རྣམས་མཐའ་རུ་བཀར་བ་སོགས་བྱུང་སྐབས་ཕྱི་ལོའི་སྔོན་(B.C ༦༨༣) མེ་བྱ་ལོ་ནས་བོན་སྡེ་ཁག་གཅིག་ཟབ་གཏེར་དུ་སྦས་འགོ་ཚུགས། (B.C་ ༦༨༠)ལྕགས་བྱི་ལོར་གྲི་གུམ་བཙད་པོ་བློན་ལོ་ངམ་རྟ་རྫིས་བཀྲོངས། (B.C་༦༦༧)ཆུ་གླང་ལོར་གྲི་གུམ་གྱི་སྲས་སྤུ་ལྡེ་གུང་རྒྱལ་གྱིས་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་ས་བཟུང་ཞིང་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བསྟན་པ་ཉམས་གསོ་མཛད་དེ་སྔར་མེས་པོ་རྣམས་ཀྱི་སྐུ་དུས་བཞིན་རྒྱལ་གཤེན་བསྟན་པ་མཉམ་ཆགས་བྱུང༌། བོད་རྒྱལ་སུམ་ཅུ་སོ་བརྒྱད་པ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེའུ་བཙན་(A.D ༧༡༨)༼ས་རྟར་འཁྲུངས།༽གྱིས་ཚེ་སྟོད་གཡུང་དྲུང་བོན་ལ་སྤྱད་ཀྱང་ཚེ་སྨད་སློབ་དཔོན་པདྨ་འབྱུང་གནས་དང་མཁན་ཆེན་ཞི་བ་འཚོ་སོགས་རྒྱ་གར་ནས་གདན་དྲངས་ཏེ་དམ་པའི་ཆོས་ལ་སྤྱད་ནས་གཡུང་དྲུང་བོན་ལ་མཆོག་ཏུ་གཅེས་པའི་ཞང་ཞུང་གི་རྒྱལ་པོ་ལིག་མི་རྐྱ་སྐུ་བཀྲོངས་ཤིང་ཞང་ཞུང་མངའ་འོག་ཏུ་བསྡུས། བོད་ཀྱི་རྒྱལ་ཁམས་ཡོངས་སུ་བོན་བསྟན་ལ་སྔར་གྲགས་མ་མྱོང་བའི་གྱོང་གུད་ཐེབས་པ་དང་གཤེན་པོ་རྣམས་ཀྱིས་ཐབས་ཇུས་སྣ་ཚོགས་བཏོན་ཏེ་བོན་སྡེ་ཇི་སྙེད་ཅིག་བོད་ཡུལ་སྟོད་སྨད་ཀྱི་ས་ཕྱོགས་གང་སར་ཟབ་གཏེར་(A.D ༧༤༩)༼ས་གླང༌།༽དུ་སྦས་གནང་མཛད།
དུས་ཕྱིས་(A.D༩༡༣)ཆུ་བྱ་ལོར་ལྷོ་བལ་གྱི་ཨ་ཙ་ར་མི་གསུམ་གྱིས་བསམ་ཡས་ནས་བོན་གཏེར་ཐོག་མར་བཞེས་པ་དང༌། སྤྲུལ་སྐུ་གཤེན་ཆེན་ཀླུ་དགས་(A.D༩༩༦ -༡༠༣༥)འབྲིག་མཚམས་མཐའ་དཀར་ནས་(A.D ༡༠༡༧)མེ་སྦྲུལ་ལོར་ཟབ་གཏེར་བཞེས་པ་སོགས་ཀྱིས་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བསྟན་པ་ཕྱི་དར་གྱི་དབུ་བརྙེས་ནས་བོད་ཁམས་སྟོད་སྨད་གང་སར་བྲུ་ཞུ་སྤ་རྨེའུ་གཤེན་ལྔས་གཙོས་པའི་བོན་གྱི་དགོན་སྡེ་ཤིན་ཏུ་གྲངས་མང་ལ་འདུས་སྡེ་དར་ཞིང་རྒྱས་པ་བྱུང་ཡོད། སྤྲུལ་སྐུ་གཤེན་ཆེན་ཀླུ་དགའི་སློབ་བུ་མཆོག་གྱུར་བླ་མ་བྲུ་ཆེན་ནམ་མཁའ་གཡུང་དྲུང་(A.D ༩༩༤-༡༠༥༤)མཆོག་གིས་(A.D ༡༠༣༦)མེ་བྱི་ལོར་ལུང་མཚན་ཉིད་སྲིད་པའི་མཛོད་ཕུགས་ལ་བཀའ་འགྲེལ་བཏབ་ཅིང༌། ཁོང་གི་སྲས་བྲུ་རྗེ་གཡུང་དྲུང་བླ་མས་(A.D༡༠༤༠)་ ༼བྲུ་བདག་ཉིད་རྗེ་བཙུན།༽ བོད་རབ་བྱུང་དང་པོའི་ཆུ་བྱི་ལོར་(A.D ༡༠༧༢)དཔལ་ལྡན་གཡས་རུ་དབེན་ས་ཁ་ཡི་དགོན་སྡེ་ཕྱག་བཏབ་ནས་འཆད་རྩོད་ཀྱི་འདུས་ཚོགས་རྒྱ་ཆེར་དར་འགོ་ཚུགས་པ་དང་བོན་པོ་ཀུན་གྱིས་བརྩི་མཐོང་ཆེ་ཞིང་གྲགས་སྙན་རབ་ཏུ་འབར་བའི་བོན་གྱི་མ་དགོན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་ནའང་ཀུན་མཁྱེན་རྒྱལ་བ་གཉིས་པ་མཉམ་མེད་ཤེས་རབ་རྒྱལ་མཚན་ (A.D༡༣༥༦ – ༡༤༡༥)མཆོག་གིས་གཡས་རུ་དབེན་ས་ཁའི་མཁན་པོ་གནང་རིང་འབྱུང་འཁྲུག་གིས་འཇིག་པའི་ཤུལ་ད་ལྟ་ཡང་གསལ་པོར་མཇལ་ཐུབ། དེ་རྗེས་(A.D ༡༤༠༥)ཤིང་བྱ་ལོར་རྒྱལ་བ་མཉམ་མེད་ཆེན་པོ་མཆོག་གིས་བོན་གྱི་གདན་ས་གོང་མ་བཀྲ་ཤིས་སྨན་རིའི་གླིང་ཕྱག་བཏབ་ཅིང་སྔར་གྱི་དབེན་ས་ཁའི་སྲོལ་རྒྱུན་བསྐྱངས་ཏཻ་ (A.D ༡༩༥༩)བོད་ས་ཕག་ལོའི་བར་སྨན་རིའི་ཁྲི་འཛིན་སུམ་ཅུ་སོ་གཉིས་ཀྱི་རིང་བོན་གྱི་རྩ་བའི་གྲྭ་ས་རུ་གྱུར་ནས་མདོ་སྔགས་ཟུང་འབྲེལ་འཕྲུལ་ངག་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བསྟན་པ་རིན་པོ་ཆེ་ཁུངས་བཙུན་ལ་གཞི་རྒྱ་ཆེ་བའི་དར་རྒྱས་བྱུང་ཡོད།
བོད་དུ་དུས་འགྱུར་བྱུང་སྐབས་བོད་ས་སྟོད་སྨད་གང་དུའང་བོན་གྱི་དགོན་སྡེ་རྩ་གཏོར་མ་བཏང་བ་གཅིག་ཀྱང་ལྷག་མྱོང་མེད། ༡༩༥༩ ས་ཕག་ལོར་བོན་གྱི་གདན་ས་གོང་མ་སྨན་རིའི་ཁྲི་འཛིན་སོ་གཉིས་པ་སྐྱབས་རྗེ་ཤེས་རབ་བློ་གྲོས་(༡༩༣༥-༡༩༦༢)རིན་པོ་ཆེ་མཆོག་དང་གདན་ས་འོག་མ་རབ་ལེགས་གཡུང་དྲུང་གླིང་གི་མཁན་རབས་བཅུ་པ་ཤེས་རབ་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན་(༡༩༡༢-༡༩༦༩)རིན་པོ་ཆེ། སྨན་རིའི་ཡོངས་འཛིན་སངས་རྒྱས་བསྟན་འཛིན་(༡༩༡༢-༡༩༧༨)རིན་པོ་ཆེ། སྨན་རིའི་ཡོངས་འཛིན་དཔོན་སློབ་བསྟན་འཛིན་རྣམ་དག་(༡༩༢༦- )རིན་པོ་ཆེ་སོགས་ཀྱིས་གཙོས་པའི་བོན་གྱི་བླ་སྤྲུལ་དགེ་བཤེས་ཁག་གཅིག་རྒྱ་གར་དུ་བྲོས་བྱོལ་ལ་ཕེབས་ཤིང༌། དེའི་ནང་ནས་དཔོན་སློབ་བསྟན་འཛིན་རྣམ་དག་རིན་པོ་ཆེ་མཆོག་དང་དགེ་བཤེས་སངས་རྒྱས་བསྟན་འཛིན།(༡༩༢༩- )༼ད་ལྟའི་ཁྲི་འཛིན་སོ་གསུམ་པ་མཆོག༽(S.TJONGDONG)དགེ་བཤེས་བསམ་གཏན་རྒྱལ་མཚན་༡༩༩༥ ནས་ ༢༠༠༠ ལོའི་བར་རྒྱལ་སྤྱིའི་བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་ཚོགས་པའི་ཚོགས་གཙོ།བཅས་༡༩༦༡ལོར་དབྱིན་ལན་དུ་བོན་གྱི་རྒྱལ་རབས་དང་ཆོས་རིག་གི་དགེ་རྒན་དུ་ཕེབས་ཤིང་ཞོར་དུ་ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་སྐད་ཡིག་ཀྱང་སྦྱངས་པར་མཛད། ༡༩༦༢ ལོར་སྨན་རིའི་ཁྲི་འཛིན་སོ་གཉིས་པ་ཤེས་རབ་བློ་གྲོས་མཆོག་རྒྱ་གར་བྱང་ཕྱོགས་མ་ནཱ་ལིའ་རུ་དགོངས་པ་རྫོགས། དཔོན་སློབ་བསྟན་འཛིན་རྣམ་དག་རིན་པོ་ཆེ་ ༡༩༦༤ ལོར་རྒྱ་གར་ལ་ཕྱིར་ཕེབས་ཤིང་མ་ནཱ་ལིའ་དང༌། དེཧ་རཱ་དུན་བཅས་སུ་བོན་གྱི་གཞིས་ས་ཞིག་ཐོབ་རེའི་སྐུ་ངལ་རྒྱ་ཆེར་གནང་ཡང་རེ་འབྲས་མ་སོན། མཐར་སོ་ལན་གྱི་ཉེ་འགྲམ་སིར་མོར་ཁོངས་གཏོགས་འདོ་ལན་ཇི་ནས་རྒྱ་གར་གྱི་ཁྲིམས་མཐུན་དེབ་སྐྱེལ་འོག་ས་ཉོས་གནང་སྟེ། ༡༩༦༧ ལོར་བོན་གཞིས་ཐོབ་རྒྱལ་གསར་པ་གསར་འཛུགས་གནང་ནས་ཁ་འཐོར་བོན་གྱི་བླ་སྤྲུལ་དང་མི་མང་རྣམས་བསྡུ་རུག་གིས་བོན་འབངས་རྣམས་ལའང་འཁོར་ས་བརྟེན་ས་ཞིག་ཡོད་པར་གྱུར།
༡༩༦༨ ལོར་སྔར་སྲོལ་སྨན་རིའི་ལུགས་བཟང་ལྟར་དགེ་བཤེས་སངས་རྒྱས་བསྟན་འཛིན་(S.T JONGDONG)མཆོག་སྨན་རིའི་ཁྲི་འཛིན་སོ་གསུམ་པར་གསར་བསྐོས་གནང་ཞིང་མཚན་ལུང་རྟོགས་བསྟན་པའི་ཉི་མ་རིན་པོ་ཆེ་ཞེས་གསོལ། ༡༩༦༩ ལོ་ནས་བཟུང་དཔལ་གཤེན་བསྟན་སྨན་རིའི་གླིང་དབུ་འཛུགས་གནང་སྟེ་རིམ་བཞིན་སྔར་སྲོལ་རྒྱུན་འཛིན་གྱི་འཆད་ཉན་གནང་བས་མ་ཚད་ལྷག་ཏུ་ ༡༩༧༨ ལོར་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བཤད་སྒྲུབ་འདུས་སྡེའི་འཆར་ཅན་གྱི་ཉིན་རེའི་སྒྲིག་སྲོལ་རྣམས་གཏན་ལ་ཕབ་ཅིང་ཕྱག་བསྟར་གནང་བའི་འབྲས་བུར་ ༡༩༨༦ ལོར་སྐབས་དང་པོའི་རབ་འབྱམས་དགེ་བཤེས་ཀྱི་མཛད་སྒོ་ཚུགས་པ་ནས་ད་ལྟ་ ༢༠༠༢ བར་དགེ་བཤེས་མཛད་སྒོ་ཐེངས་བཅུ་གཅིག་རིང་ཁྱོན་དགེ་བཤེས་དྲུག་ཅུ་མ་ཟིན་ཙམ་ལ་སྐྱབས་རྗེ་ཁྲི་འཛིན་རིན་པོ་ཆེ་མཆོག་དང་ྋགོང་ས་ྋརྒྱལ་བའི་དབང་པོ་མཆོག་གི་སྐུ་ཚབ་ཆོས་རིག་ལས་ཁུངས་ཀྱི་ཕྱག་རྟགས་འབྱར་མའི་བོན་གྱི་དགེ་བཤེས་ཀྱི་ཕྱག་འཁྱེར་ཐོབ་པ་བྱུང་ཡོད། གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བཤད་སྒྲུབ་འདུས་སྡེའི་སློབ་གཉེར་གནང་ཕྱོགས་ལ་ྋགོང་ས་དོན་གྱི་བདག་པོ་མཆོག་ ༡༩༨༨ ལོར་བོན་གཞིས་སུ་ཆིབས་བསྒྱུར་བསྐྱངས་སྐབས་བཅོས་མིན་གྱི་བསྔགས་བརྗོད་གནང་བས་མ་ཚད་གཞན་ལའང་སློབ་གཉེར་གནང་ཕྱོགས་ཐད་བོན་པོ་ཚང་ལ་མིག་དཔེ་བལྟ་དགོས་པའི་བསྐུལ་མ་ཡང་གནང་མྱོང་ཡོད།
ཡང་ ༡༩༨༧ ལོ་ནས་བཟུང་ཡོངས་འཛིན་དཔོན་སློབ་བསྟན་འཛིན་རྣམ་དག་རིན་པོ་ཆེས་བལ་ཡུལ་འཕགས་པ་ཤིང་ཀུན་གྱི་ཉེ་འགྲམ་གནས་ཆེན་གླང་རུ་ལུང་བསྟན་གྱི་ཞོལ་དུ་བོན་དགོན་ཁྲི་བརྟན་ནོར་བུའི་རྩེ་གསར་བཞེངས་གནང་ཞིང་སློབ་གཉེར་གྱི་སྒྲིག་འཆར་སོགས་སྨན་རིའི་བཤད་སྒྲུབ་འདུས་སྡེ་དང་དབྱེར་མེད་པ་ཞིག་བསྐྱངས་བའི་ཉེར་འབྲས་ཀྱིས་ ༢༠༠༡ ལོར་སྐྱབས་རྗེ་སྨན་རིའི་མཁན་སློབ་རྣམ་གཉིས་དབུ་བཞུགས་ཀྱིས་སྐབས་དང་པོའི་དགེ་བཤེས་དྲུག་ཐོན་པ་རྣམས་དང༌། ༢༠༠༣ ལོར་སྐབས་གཉིས་པའི་དགེ་བཤེས་དྲུག་བཅས་ཀྱི་ཕྱག་འཁྱེར་ཁག་ལ་སྨན་རིའི་མཁན་སློབ་ཟུང་དང་རང་གཞུང་ཆོས་རིག་ལས་ཁུངས་བཅས་ནས་རྒྱབ་གཉེར་སྩལ་གནང་ཡོད། རྒྱ་གར་དུ་དཔལ་གཤེན་བསྟན་སྨན་རིའི་གླིང་དང་བལ་ཡུལ་དུ་ཁྲི་བརྟན་ནོར་བུའི་རྩེ་བཅས་སུ་བོན་གྱི་དགེ་བཤེས་བཏང་བའི་སྲོལ་བཙུགས་གནང་བ་ནི་ཁུལ་དེ་རྣམས་སུ་མི་ལོ་ཆིག་ཁྲི་ལྷག་གི་ལོ་རྒྱུས་ནང་གྲགས་མ་མྱོང་བའི་མཛད་རྗེས་འབུར་དུ་ཐོན་པ་ཞིག་ཡིན།
མདོར་ན་ྋགོང་ས་ྋསྐྱབས་མགོན་ཆེན་པོ་མཆོག་གི་ལམ་སྟོན་དང༌། ཞྭ་དཀར་བསྟན་པའི་གཙུག་རྒྱན་སྐྱབས་རྗེ་སྨན་རིའི་ཁྲི་འཛིན་སོ་གསུམ་པ་ལུང་རྟོགས་བསྟན་པའི་ཉི་མ་རིན་པོ་ཆེ་མཆོག་དང༌། སྐྱབས་རྗེ་སྨན་རིའི་ཡོངས་འཛིན་དཔོན་སློབ་བསྟན་འཛིན་རྣམ་དག་རིན་པོ་ཆེ་རྣམ་གཉིས་ཀྱི་རླབས་ཆེའི་མཛད་འཕྲིན་ཉག་གཅིག་ལ་བརྟེན་ནས་དེང་འཛམ་གླིང་ཤར་ནུབ་གང་དུ་ཡང་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བསྟན་པ་རིན་པོ་ཆེ་འཛིན་སྐྱོང་སྤེལ་གསུམ་བྱ་ཡུལ་གྱི་བསྟི་གནས་གོང་སྨྲོས་རྒྱ་བལ་ཁུལ་གྱི་དགོན་སྡེ་གཉིས་ལས་ལྷག་པ་ཞིག་མེད་པ་ཡིན་ནོ།། །།